Decyzja o zastosowaniu przydomowej oczyszczalni ścieków nie niesie ze sobą istotnych perturbacji prawnych. Dziś ważnym wymogiem postawionym producentom POŚ są normy określające jakość i efektywność pracy przydomowej oczyszczalni ścieków, a podstawową normą, którą muszą spełniać te urządzenia to zgodność z normą PN-EN 12566-3 i znak CE. Przydomowe oczyszczalnie ścieków do 50 OLM (obliczeniowej liczby mieszkańców) zaliczane są do wyrobów budowlanych i podlegają ocenie zgodności zgodnie z dyrektywą budowlaną 89/106/EEC. Muszą również spełniać wymagania zawarte w normie europejskiej EN 12566-3:2016-10, która została opublikowana 18 października 2016 r. i obowiązuje we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a w Polsce została uznana w wersji angielskiej jako PN-EN 12566-3.
W Unii Europejskiej producenci i importerzy oczyszczalni zobowiązani są do wystawienia deklaracji zgodności z dyrektywami:
- dyrektywa maszynowa 2006/42/WE
- dyrektywa kompatybilności elektromagnetycznej 2014/30/UE
- dyrektywa niskonapięciowa 2014/35/UE
- dyrektywa budowlana 93/68/EWG
Pozwala im to na umieszczenie na ich produktach znaku CE.
Aspekty prawne dotyczące projektowania, instalacji i eksploatacji oczyszczalni
Kwestię możliwości zamontowania przydomowej oczyszczalni ścieków określa prawo lokalne. Wyróżniamy tutaj dwa dokumenty, tj. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub decyzja o warunkach zabudowy wydana przez Wójta, Burmistrza lub Prezydenta Miasta. Zakaz wykonania oczyszczalni na danym obszarze może wynikać z planu budowy sieci kanalizacji sanitarnej wpisanego w mpzp. To niejedyna możliwość wprowadzenia zakazu. Przydomowych oczyszczalni ścieków nie wolno wykonywać m.in.: na terenach ochrony ujęć wód podziemnych lub powierzchniowych ujmowanych do zaopatrzenia ludności w wodę oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, na terenach szczególnego zagrożenia powodzią czy też na terenach cennych przyrodniczo.
Ważnym aspektem w temacie przydomowych oczyszczalni ścieków jest pozwolenie wodnoprawne. W zależności od konkretnego przypadku może być wymagane. Artykuł 33 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. ustawy Prawo Wodne (Dz. U. 2017 poz. 1566) określa, iż przy odprowadzaniu do gruntu ścieków oczyszczonych z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego, których ilość nie przekracza 5 m3 na dobę, stanowi zwykłe korzystanie z wód. Z tego względu pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do środowiska (do ziemi lub do wód) nie jest konieczne.
Należy pamiętać, że w przypadku, gdy ścieki do oczyszczalni dopływają z budynku użyteczności publicznej lub mieszkalnego, gdzie prowadzona jest działalność gospodarcza należy uzyskać pozwolenie wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do środowiska. Jest to niezależne od ilość odprowadzanych ścieków.
Jeżeli ścieki oczyszczone odprowadzane są do urządzenia wodnego, zgodnie z art. 389 pkt 6 ustawy Prawo wodne należy wystąpić o pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego. Z kolei art. 16 pkt 65 Prawa wodnego określa, że do urządzeń wodnych zaliczamy m.in.: wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, do ziemi lub do urządzeń wodnych, stawy, kanały czy rowy. Uzyskanie pozwolenia na urządzenie wodne jest niezależne od ilości odprowadzanych ścieków oraz rodzaju budynku, z którego są odprowadzane.
Ważnym aspektem w wyborze lokalizacji i projektowaniu oczyszczalni są odległości od m.in.: budynku, studni wodny pitnej, infrastruktury technicznej czy granicy działki. Wartości zostały określone głównie w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690), Ustawie Prawo Wodne z dnia 20 lipca 2017 r. (Dz. U. 2017 poz. 1566), Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 26 października 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne obiekty budowlane i ich usytuowanie (Dz. U. 2005 nr 219 poz. 1864) oraz Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. 2013 poz. 640).
W zależności od rodzaju budynku oraz pojemności zbiornika wyodrębniamy konieczność zachowania różnych odległości od pokryw i wylotów wentylacyjnych małej oczyszczalni ścieków. Zostały one określone w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690) – §31 ust 1-3, 5 i 6. W przypadku zabudowy jednorodzinnej, zagrodowej oraz rekreacji indywidualnej oraz zbiorników do 10 m3 odległość od okien i drzwi zewnętrznych do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi wnosi 5 metrów, a także 2 metry od granicy działki sąsiedniej, drogi/ulicy lub ciągu pieszego. W przypadku pozostałych budynków, a w szczególności magazynów produktów spożywczych oraz zbiorników do 10 m3 odległości, które należy zachować są większe. Do okien i drzwi zewnętrznych należy zachować 15 metrów odległości, od granicy działki sąsiedniej, drogi/ulicy lub ciągu pieszego 7,5 metra. Dla zbiorników o pojemności większej niż 10 m3, ale do 50 m3 (niezależnie od rodzaju budynku) odległość do okien i drzwi zewnętrznych wynosi 30 metrów, od granicy sąsiedniej działki 7,5 metra, a od linii rozgraniczającej drogi/ulicy lub ciągu pieszego 10 metrów. Podane odległości są mierzone od krawędzi pokrywy i wszystkich kominków wentylacyjnych (oczyszczalni oraz urządzeń współistniejących, np.: wywiewka układu rozsączającego). Dla zbiorników o pojemności większej niż 50 m3 wymagane odległości zostają podane przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego na podstawie ekspertyzy technicznej. Dopuszcza się montaż zbiornika w odległości mniejszej niż wskazane 2 metry od granicy działki, pod warunkiem, że sąsiadują z podobnymi urządzeniami na działce sąsiedniej i zachowaniu pozostałych wymaganych odległości. Jak wskazuje §37 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690) zbiorniki oczyszczalni mogą być posadowione w bezpośrednim sąsiedztwie budynków jednorodzinnych, pod warunkiem wyprowadzenia ich odpowietrzenia przez instalację ́ kanalizacyjną co najmniej 0,6 m powyżej górnej krawędzi okien i drzwi zewnętrznych w tych budynkach.
W przypadku studni wody pitnej wyróżniamy dwie odległości. Określa je §36 ust 1 pkt. 3 i 4 w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690). Jest to minimum 15 metrów od zbiornika przeznaczonego do gromadzenia nieczystości (m.in. mała oczyszczalnia ścieków oraz szambo), a także minimum 30 metrów od najbliższego przewodu rozsączającego, do którego odprowadzane są ścieki poddane oczyszczaniu biologicznemu w stopniu określonym w przepisach dot. ochrony wód.
Należy zachować również odpowiednie odległości od infrastruktury technicznej. Wytyczne w tej sprawie znajdziemy między innymi w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 26 października 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać telekomunikacyjne obiekty budowlane i ich usytuowanie (Dz. U. 2005 nr 219 poz. 1864) oraz Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie (Dz. U. 2013 poz. 640). Są to rozporządzenia dotyczące konkretnej branży instalacji. Niezbędne do zachowania, minimalne odległości od:
- wodociągu 1,5 m;
- przyłączy gazowych 3,0 m;
- kabli telekomunikacyjnych 1,0 m;
- kabli elektrycznych 0,8 m.
Przywoływana już wcześniej Ustawa Prawo Wodne w art. 75 określa kilka istotnych aspektów odnoszących się do usytuowania małej oczyszczalni ścieków. Znajduje się tam m.in. zapis mówiący o tym, że element odprowadzający oczyszczone ścieki do wód powierzchniowych lub do ziemi znajdował się minimum 1 km od kąpielisk oraz plaż publicznych. Zabrania się odprowadzania ścieków do jezior oraz ich dopływów, jeżeli dopływ ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny, a także bezpośredniego odprowadzania ścieków do wód stojących lub podziemnych.
Istotne jest również, aby zachować zalecaną minimalną odległość od drzew i krzewów z bogatym systemem korzeniowym wynoszącą 3 metry. Dotyczy ona zarówno samego zbiornika oczyszczalni, jak również układu rozsączającego ścieki oczyszczone. Nieprzestrzeganie powyższego dystansu może prowadzić do uszkodzenia elementów oczyszczalni.
Prawo budowlane z 7.07. 1994 r. (Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414), art. 29, ust. 1, pkt 3 stanowi, że budowa przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,5 m3 na dobę nie wymaga pozwolenia na budowę. Niemniej jednak taka instalacja, według tej samej ustawy, wymaga zgłoszenia właściwemu organowi administracji architektoniczno-budowlanej (art. 30 ust 1, pkt. 1), co w praktyce oznacza zgłoszenie informacji w Starostwie Powiatowym lub Urzędzie Miasta (w przypadku miast na prawach powiatu) o chęci montażu oczyszczalni ścieków. W zgłoszeniu należy określić rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót budowlanych oraz termin ich rozpoczęcia. Do zgłoszenia należy dołączyć oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. W zależności od potrzeb, należy dołączyć odpowiednie rysunki, a także pozwolenia wymagane odrębnymi przepisami. W przypadku zgłoszenia instalacji przydomowej oczyszczalni ścieków właściwym organem do przyjęcia zgłoszenia jest Starosta. Zgłoszenia należy dokonać przed zamierzonym terminem rozpoczęcia robót budowlanych. Zgodnie z prawem prace budowlano-instalacyjne można rozpocząć w sytuacji, w której po upływie 21 dni od dnia doręczenia zgłoszenia właściwy organ nie wniesie sprzeciwu, co oznacza, że zgoda może zostać wydana poprzez milczący akcept. Zgłoszenie jest ważne przez 3 lata.
Na podstawie nowelizacji ustawy Prawo budowalne, która obowiązuje od dnia 28 czerwca 2015 r., istnieje możliwość wykonania oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,5 m3 na dobę, która obsługuje kilka budynków mieszkalnych, tylko na podstawie zgłoszenia. Wcześniej było to niemożliwe ze względu na określenie „indywidualna”, co odnosiło się do przydomowych oczyszczalni ścieków w wyżej wymienionej ustawie.
Przy odprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi należy spełnić odpowiednie warunki. Te dotyczące odprowadzania ścieków w granicy swojej nieruchomości, które pochodzą z własnego gospodarstwa domowego lub rolnego określone zostały w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu do wód lub do ziemi ścieków, a także przy odprowadzaniu wód opadowych lub roztopowych do wód lub do urządzeń wodnych (Dz. U. 2019 poz. 1311). Zgodnie z wyżej wymienionym Rozporządzeniem należy spełnić jednocześnie kilka warunków w sytuacji odprowadzania ścieków do ziemi. Pierwszym z nich jest ilość ścieków. Nie może ona przekroczyć 5 m3 na dobę. Miejsce ich wprowadzania do ziemi jest oddzielone warstwą gruntu o miąższości co najmniej 1,5 m od najwyższego użytkowego poziomu wodonośnego wód podziemnych. Odległość ta jest mierzona od najniższej warstwy układu rozsączającego/drenażu. Ostatni warunek do spełnienia dotyczy redukcji zanieczyszczeń na wyjściu z oczyszczalni. Jest on uzależniony od lokalizacji oczyszczalni. Czy znajduje się ona w aglomeracji czy poza nią. W myśl Ustawy Prawo Wodne (art. 86, ust 3, pkt 1) przez aglomerację rozumie się teren, na którym zaludnienie lub działalność gospodarcza są wystarczająca skoncentrowane, aby ścieki komunalne były zbierane i przekazywane do oczyszczalni ścieków albo do końcowego punktu zrzutu tych ścieków. Dla oczyszczalni poza aglomeracją BZT5 ścieków oczyszczonych musi zostać zredukowane o co najmniej 20%, a zawartość zawiesiny ogólnej co najmniej o 50% względem ścieków dopływających do oczyszczalni (Dz. U. 2019 poz. 1311, §11 ust. 4). Sytuacja jest bardziej skomplikowana w przypadku oczyszczalni na terenie aglomeracji (Dz. U. 2019 poz. 1311, §11 ust. 5). Ścieki oczyszczone nie mogą przekraczać najwyższych dopuszczalnych wartości substancji zanieczyszczających właściwych dla RLM aglomeracji, na obszarze której zlokalizowane jest gospodarstwo, określonych w załączniku nr 3 do Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej z dnia 12 lipca 2019 r. (Dz. U. 2019 poz. 1311). To samo Rozporządzenie podaje również, że przy oczyszczalni poniżej 2000 RLM (nie aglomeracji!) należy wykonać 4 próbki ścieków, a jeżeli ścieki spełniają wymagane warunki –2 próbki w następnym roku. W przypadku, gdy co najmniej jedna próbka z dwóch pobranych nie spełnia wymaganych warunków, w następnym roku pobiera się ponownie 4 próbki.
Aby rozpocząć eksploatację oczyszczalni, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. (§ 2 ust 1) należy również o tym fakcie (w formie zgłoszenia) poinformować organ ochrony środowiska, tj.: Urząd Miasta lub Urząd Gminy (w zależności od lokalizacji inwestycji). Odpowiedni urząd powinien przyjąć zgłoszenie eksploatacji od osoby fizycznej prowadzącej własne gospodarstwo domowe lub rolne i inne – nie będące przedsiębiorstwem, a posiadające na swojej posesji instalację typu oczyszczalnia ścieków o parametrach nie przekraczających 5 m3 na dobę przepustowości. Art. 152 ust 1 i 2 ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627) określa zakres zgłoszenia. Również w tym przypadku do rozpoczęcia eksploatacji oczyszczalni ścieków można przystąpić, jeżeli organ właściwy do przyjęcia zgłoszenia w terminie 30 dni od dnia doręczenia zgłoszenia nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji. Powyższy termin jest określony przez art. 152 ust 4 Prawo ochrony środowiska.